اقسام عباداتاقسام عبادات، عبارتند از: عبادات فردی، مانند: روزه، حج و اعتکاف. ۲: عبادات اجتماعی، مانند: جهاد، امر به معروف و نهی از منکر توّلی و تبرّی و صلح. ۳: عبادات خدائی، مانند: نماز، مناجات، ذکر. فهرست مندرجات۱.۱ - عبادات فردی ۱.۲ - عبادات اجتماعی ۱.۳ - عبادات خدائی ۲ - اقسام عبادات فردی ۲.۱ - روزه ۲.۲ - اعتکاف ۲.۳ - حجّ ۲.۴ - علم و دانش ۲.۵ - تامین معاش ۲.۶ - انتظار فرج ۲.۷ - نیت پاک ۳ - اقسام عبادات اجتماعی ۳.۱ - نبرد و فداکاری ۳.۲ - امر بمعروف و نهی از منکر ۳.۳ - دفاع از حقوق مسلمانان ۳.۴ - کمک به نیازمندان ۳.۵ - احسان به پدر و مادر ۳.۶ - خانه داری ۳.۷ - پیمان زنا شوئی ۳.۸ - مجالست باعالم ۳.۹ - تولِّی و تَبَّری ۳.۱۰ - نگاه برادرانه ۳.۱۱ - هدایت و ارشاد ۳.۱۲ - اصلاح بین مردم ۳.۱۳ - خمس ۳.۱۴ - زکات ۳.۱۵ - پرداخت صدقات ۳.۱۶ - انفاق ۳.۱۷ - عفت و پاکدامنی ۳.۱۸ - آموختن علم ۳.۱۹ - عدالت پیشوا ۴ - اقسام عبادات خدائی ۴.۱ - نماز ۴.۲ - به یاد خدا بودن ۴.۳ - دعا ۴.۴ - تفکر در اسرار آفرینش ۵ - پانویس ۶ - منبع ۱ - توصیف اجمالی اقسام عباداتاعمال و رفتاری که از انسان صادر شود، چنانچه بر اساس انگیزه‌ای الهی و نیّت بندگی و اطاعت و تقرّب به پروردگار باشد، عبادت محسوب می‌گردد، روی این زمینه، عبادات در اسلام وسعت و دایره‌ی وسیعی خواهد داشت، که اکنون عبادات را در سه قسمت بطور خلاصه مورد بررسی قرار می‌دهیم: ۱.۱ - عبادات فردیمنظور از این نوع عبادت، اعمال و تکالیفی است، که بر اساس نیّت بندگی و تقرّب صورت می‌گیرد، اما جنبه‌ی فردی دارد، و منافع آن نیز بیشتر و در درجه‌ی اول متوجه خود شخص می‌گردد، مانند: روزه، اعتکاف، حج، تحصیل علم، کسب معاش، انتظار فرج، و نیت پاک. ۱.۲ - عبادات اجتماعیاین نوع عبادات شامل سلسله اعمال و وظایفی می‌شود؛ که در درجه‌ی اول منافع و آثار آن متوجه‌ی افراد اجتماع می‌گردد، و این دسته اعمال را باز بدو دسته‌ی وظائف جسمی و بدنی؛ و تکالیف مادّی و مالی می‌توان تقسیم نمود: دسته‌ی اول، وظائف واعمالیست که مربوط بجسم و فعالیت بدنی انسان است، مانند: جهاد، امر به معروف و نهی از منکر، همکاری درکارهای اجتماعی؛ دفاع از حقوق جامعه، رعایت حقوق پدر و مادر و همسایه و استاد، توّلی و تبرّی، صلح و سازش بین افراد، و خانه‌داری زن، و دسته‌ی دوم؛ کارهائی که مربوط بصرف مال و ثروت است، مانند پرداخت خمس؛ زکات؛ انفاق؛ صدقات؛ و سایر حقوق مالی. ۱.۳ - عبادات خدائیاگر چه این دسته عبادات، با احکام دو دسته‌ی قبل چندان تفاوتی ندارد؛ و معمولا وظائف خدائی و مردمی انسان درهم آمیخته است؛ اما در عین حال در درجه‌ی اول؛ جهت معنوی و بندگی آن بیشتر مورد توجه است، تا آثار و جهات فردی و اجتماعی آن، مانند: نماز، مناجات، ذکر، دعا،شناخت صفات خدا، تفکّر در نظام خلقت، و آشنائی با اسرار و حکمت‌های پروردگار. ۲ - اقسام عبادات فردیاکنون طبق سه دسته بندی فوق، قسمتی از آیات و روایات عبادات فردی را از نظر می‌گذرانیم: ۲.۱ - روزهدربارهی روزه و احکام و شرایط آن در قرآن کریم ۱۳ آیه وجود دارد، که یکی از آن آیات چنین است: «کُتِبَ عَلَیْکُمُ الصِّیامُ کَما کُتِبَ عَلَی الَّذِینَ مِنْ قَبْلِکُمْ لَعَلَّکُمْ تَتَّقُونَ؛حکم روزه برای شما مقرّر و نوشته شد، همچنانکه این حکم برای امم قبل از شما هم نوشته شده بود.» ۲.۲ - اعتکافاعتکاف یک عبادت اسلامی است، که طبق شرائطی؛ مانند: سه روز توقّف در مسجد با روزه گرفتن؛ و خودداری از معاشرت‌های جنسی، باید انجام گیرد، گاهی هم پیامبر (صلّی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلّم) بعنوان اِعتکاف ده روز در مسجد می‌ماند و در حال عبادت و مناجات بسر می‌برد و می‌فرمود: «اعتکاف عشر فی شهر رمضان تعدل حجتین و عمرتین. ده روز اعتکاف در ماه رمضان مساوی است با دو حجّ و دو عمره.» ۲.۳ - حجّپیرامون عمل حج و شرائط و دستورات آن؛ در قرآن ۲۲ آیه وجود دارد، که یکی از آن آیات چنین است: «وَ اَذِّنْ فِی النَّاسِ بِالْحَجِّ یَاْتُوکَ رِجالاً وَ عَلی کُلِّ ضامِرٍ یَاْتِینَ مِنْ کُلِّ فَجٍّ عَمِیقٍ؛ ای ابراهیم! اعلام حجّ کن، تا مردم پیاده و سوار؛ از هر نقطه‌ای دور دست بسوی تو آیند، و به اعمال حجّ و منافع آن دست یابند.» ۲.۴ - علم و دانشعلم و دانش آموختن نیز، از عبادات مسلّم و چشمگیر اسلامی است، و به‌منظور ارزش و اهمیت این عبادت، از مادّه‌ی علم و مشتقّات آن، در قرآن کریم ۸۵۵ مرتبه سخن به‌میان آمده است. پیغمبر (صلّی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلّم) در بیان دیگر می‌فرماید: «فضل العلم احب الیّ من فضل العبادة. برتری و امتیاز علم در نزد من از ارزش و برتری عبادت بیشتر است.» ۲.۵ - تامین معاشتامین معاش، و تحصیل نیازمندیهای یک زندگی شرافتمندانه و اسلامی، از وظائف و عبادات یک فرد مسلمان به‌شمار آمده است. پیغمبر (صلّی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلّم) فرمود: العبادة سبعة اجزاء، افضلها طلب الحلال. عبادت هفت قسمت است، که پرفضیلت‌ترین قسمت آن، بدست آوردن مال و دارائی حلال است. ۲.۶ - انتظار فرجانتظار فرج و ظهور امام غائب (علیه‌السّلام) و خود را ساختن و برای آمدن امام آماده گشتن و چشم براه تشکیل یک حکومت عادل دوختن نیز از جمله عبادات فردی اسلامی است. علی (علیه‌السّلام) فرمود: «افضل العبادة، الصبر و الصمت، و انتظار فرج. [۷]
ابن شعبه حرانی، حسن بن علی، تحف العقول، ص۱۴۲.
بالاترین عبادت، صبر در جای خود، و سکوت بمورد، و انتظار فرج است.»۲.۷ - نیت پاکنیّت پاک و تصمیم باعمال خیر و انسانی، از جمله عبادات فردی است. شخصی به امام صادق (علیه‌السّلام) عرض کرد: قربانت گردم، عبادت چیست؟ امام فرمود: «حسن النیة بالطاعة؛ نیت پاک داشتن و تصمیم بر اطاعت، عبادت است.» ۳ - اقسام عبادات اجتماعیطبق سه دسته بندی فوق، قسمتی از آیات و روایات عبادات اجتماعی را از نظر می‌گذرانیم: ۳.۱ - نبرد و فداکاریدر قرآن کریم، در مورد نبرد و فداکاری در راه احیای هدفهای اسلامی ۳۲ آیه وارد شده است؛ و جهاد و فداکاری را بهترین و مؤثرترین عبادت اجتماعی اسلام می‌توان دانست. پیامبر اکرم (صلّی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلّم) فرمود: «صبر المسلم فی بعض مواطن الجهاد یوماً واحداً، خیر له من عبادة اربعین سنة. [۹]
جزیری، عبدالرحمن بن محمد، الفقه، کتاب الجهاد، ص۱۶.
استقامت و پایداری یک روز مسلمان، در بعضی از جبهه‌های جهاد، برای او بهتر و بالاتر از چهل سال عبادت است.»در بیان دیگر فرمود: لضربة علی (علیه‌السّلام) عمرُ بن عَبْدِوَدّ، افضل من عبادة الثقلین [۱۰]
کاشانی، ملافتح الله، تفسیر منهج الصادقین، ج۷، ص۲۹۳.
ضربه‌ی شمشیر علی (علیه‌السّلام) در جنگ احزاب بر «عمرو بن عبدود» که قدرتمندترین پیشوای کفر و اِلحاد، و دشمن‌ترین شخص ضد اسلام و قرآن بود، از عبادت جنّ و انس بالاتر است! باز فرمود: ای علی! ترا بشارت می‌دهم که اگر عمل امروز ترا (قتل عمرو بن عبدود) با تمام اعمال امت محمد (صلّی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلّم) مقایسه کنند؛ عمل تو برتری خواهد داشت! [۱۱]
کاشانی، ملافتح الله، تفسیر منهج الصادقین، ج۷، ص۲۹۳.
۳.۲ - امر بمعروف و نهی از منکراین دو تکلیف، سنگین، از عبادات بزرگ اسلامی است، و عظمت و آثار درخشان آنرا قرآن کریم در ۹ آیه بیان می‌دارد، و امام باقر (علیه‌السّلام) هم درباره‌ی فضیلت و قِداست این دو عبادت بزرگ می‌فرماید: «سبیل الانبیاء و منهاج الصالحین، فریضه عظیمة تقام الفرائض، و تؤمن المذاهب؛ و تحل المکاسب؛ و ترد المظالم، و تعمر الارض. امر به معروف و نهی از منکر، راه و رسم انبیاء، روش صالحان و شایستگان، فریضه و عبادت بزرگی است، که در سایه‌ی آن واجبات دیگر برقرار می‌شود، افکار و عقائد محفوظ می‌ماند، کسب و تجارت بر اساس مشروع و حلال قرار می‌گیرد، حقوق افراد مظلوم به آنها برمی‌گردد، و سر انجام پهنه‌ی زمین و محیط جامعه به عمران و پیشرفت می‌گراید.» ۳.۳ - دفاع از حقوق مسلماناناز نظر اسلام، اهل ایمان و مسلمانان برادر همدیگر محسوب می‌شوند. قرآن می‌فرماید: «اِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ اِخْوَةٌ» و امام صادق (علیه‌السّلام) نیز فرمود: «المسلم اخ المسلم. اهل ایمان برادر یکدیگر، و مسلمانان نیز برادر همدیگرند.» و چون افراد نسبت به همدیگر برادرند و تمام جوامع اسلامی هم جامعه‌ی واحدی است، در نتیجه تمام افراد هم مسئولیت دارند، از حقوق افراد دیگر که در واقع برادر آنها حساب می‌شوند، دفاع کنند، و اگر ضربه و لطمه‌ای بر پیگر فرد یا جامعه‌ای وارد شود آنرا رفع نمایند، و اگر از این وظیفه‌ی سنگین شانه خالی کردند، و بناله‌های مظلومان و ستمدیدگان ترتیب اثری ندادند، چنین افرادی مسلمان واقعی و راستین نخواهند بود! پیغمبر اکرم (صلّی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلّم) فرمود: «من سمع مسلماً ینادی یا للمسلمین، فلم یجبه فلیس بمسلم.» ۳.۴ - کمک به نیازمندانکمک بنیازمندان و محتاجان جامعه نیز؛ از وظائف حتمی و عبادات چشمگیر اسلامی قرار گرفته است. پیامبر عالیقدر فرمود: «من مشی فی عون اخیه و منفعته، فله ثواب المجاهدین فی سبیل الله.» ۳.۵ - احسان به پدر و مادردر قرآن کریم پس از آنکه وظیفه‌ی عبادی انسان در برابر خدا بیان می‌گردد، بدنبال آن احسان و خدمت به پدر و مادر بعنوان، یک تکلیف مسلّم و مقدس می‌آید؛ و می‌فرماید: «لاَ تَعْبُدُوا اِلاَّ اِیَّاهُ وَ بِالْوالِدَیْنِ اِحْساناً؛ جز برای خدا عبادت نکنید، و به پدر و مادر احسان و نیکی نمائید.» این آیه، خدمت به پدر و مادر را که، واسطه‌ی خلقت او بوده‌اند یکنوع وظیفه‌ی واجب و عبادت و اطاعت معرفی می‌نماید، و حتی رسول اکرم (صلّی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلّم) نگاه محبت‌آمیز و عطوفانه‌ی اولاد را به پدر و مادر یکنوع عبادت می‌شمارد و می‌فرماید: «نظر الولد الی والدیه حُباً لهما عبادة؛ نگاه فرزند به پدر و مادر، در صورتی‌که از روی محبت و مودّت باشد؛ عبادت است.» ۳.۶ - خانه داریصرف نظر از اینکه در خانواده؛ مرد در برابر همسر خویش وظائف سنگینی دارد؛ و می‌بایست همانطور که رسول خدا (صلّی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلّم) فرمود: «برای افراد خانواده‌اش از هر جهت منشاء فضائل و خوبی‌ها و مهربانی‌ها باشد.» [۱۹]
شیخ حرعاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعه، ج۱۴، ص۱۲۲.
زن نیز در مورد، خانه‌داری و شوهرداری، موظّف است، نهایت سعی و کوشش خود را به کار ببرد، و شوهر داری زن در خانه یکنوع جهاد و فداکاری به حساب آمده است:امام موسی بن جعفر (علیه‌السّلام) فرمود: «جهاد المرئة حسن التّبعل؛ جهاد زن اینست که در خانواده به طور شایسته شوهر داری نماید.» ۳.۷ - پیمان زنا شوئیپیوند زناشوئی و خلقت زن برای مرد در قرآن کریم، از نشانه‌های قدرت پروردگار عالم به حساب آمده، و نیز «مِیثاقِ غلیظ» یعنی پیمان محکم و استوار محسوب گردیده است. پیغمبر اکرم (صلّی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلّم) نیز می‌فرماید: «من احب ان یتبع سنّتی، فان من سنّتی التزویج. هر کس دوست دارد از سنّت من متابعت کند، یکی از روشهای من ازدواج و پیمان زنا شوئی است.» ۳.۸ - مجالست باعالمبمنظور تجلیل از مقام علم و دانش، و به خاطر اینکه بدین وسیله پیوند و معاشرت افراد جامعه با علم و عالم بیشترگردد، پیامبر اسلام فرموده است: النظر الی العالم عبادة. [۲۲]
پاک نیا، عبدالکریم، حقوق والدین، ص۱۸.
نگاه به عالم عبادت است.۳.۹ - تولِّی و تَبَّریتولِی و تبَری نیز دو رکن از ارکان و فروع دین، دو چهره از چهره‌های درخشان عبادات اسلامی است، تولی یعنی محبت و مودت و پیروی خدا و رسول و پیشوایان شایسته را داشتن، تبری یعنی از گناه و گناهکاران بیزار و کناره گیر بودن. از نظر پیشوایان اسلام، یکی از معیارهای شناخت خیر و شرّ بودن انسان اینست که اهل اطاعت و عبادت و افراد صالح و شایسته را قلباً دوست بدارد، و از بدان و معصیت کاران بیزار و متنفّر باشد. امام صادق (علیه‌السّلام) فرمود: «اذا اردت ان تعلم ان فیک خیراً فانظر الی قلبک فان کان یحب اهل طاعة الله و یبغض اهل معصیته، ففیک خیر و الله یحبک، و ان کان یبغض اهل طاعة الله و یحب اهل معصیته فلیس فیک خیر و الله یبغضک، و المرء مع من احب. اگر می‌خواهی بدانی که آیا در وجود تو خیر و صلاحی هست یا نه؟ به قلب خویش مراجعه کن، اگر بندگان و اطاعت کنندگان خدا را دوست داری و از گنهکاران و معصیت‌کاران بیزاری، بدان که در تو خیر و شایستگی وجود دارد، و خدای عالم نیز ترا دوست دارد.اما اگر با افراد نافرمان و گنهکار دوست و مهربان؛ و با نیکان و بندگان خدا دشمن و خشمناک هستی، در تو هیچ خیر و فضیلتی وجود ندارد، خدا هم از تو خشمناک و بیزار است، و انسان هم با کسی محسوب می‌شود که او را دوست دارد، و با او در کارها موافق است.» ۳.۱۰ - نگاه برادرانهاگر مسلمانی نسبت به برادر مسلمان خود، مودّت و محبت داشته باشد، و حتی نگاهی هم که به صورت برادر مسلمانش می‌اندازد، از روی صفا و صمیّمیت باشد؛ و جنبه‌ی معنوی و الهی داشته باشد، یک نوع عبادت و اطاعت محسوب می‌شود: پیغمبر اکرم (صلّی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلّم) فرمود: «و النظر الی الاخ مودة فی الله عزوجل، عبادة. [۲۴]
پاک نیا، عبدالکریم، حقوق والدین، ص۱۸.
نگاه به برادر مسلمان؛ از روی مودّتی که به خاطر خدا باشد؛ عبادت است.»۳.۱۱ - هدایت و ارشادهدایت و ارشاد دیگران نیز؛ یکی از وظائف واجب و حتمی هر مسلمان است، و حتی از نظر اسلام، هدایت و ارشاد یک نفر از وَرطه‌ی گمراهی و انحراف؛ زنده‌کردن و حیات بخشیدن او شناخته شده، و هدایت فرد هم، اِرشاد و اِصلاح یک جامعه معرفی گردیده است. رسول اکرم (صلّی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلّم) می‌فرماید: «یا علی! لئن یهدی الله بک رجلاً، افضل من عبادة الثقلین. ای علی! اگر خداوند به وسیله‌ی تو یک نفر را هدایت کند، ارزش این عمل از عبادت جن و انس بالاتر است.» ۳.۱۲ - اصلاح بین مردمهمه می‌دانیم روح اسلام از خشم و کینه‌توزی؛ تفرقه و پراکندگی قهر و دوری؛ و نفاق و اختلافات سخت بیزار است، و در مقابل اتحاد و دوستی، صفا و صمیمیت و صلح و آشتی را یک وظیفه‌ی انسانی و حتی یک نوع عبادت می‌داند. پیامبر اسلام (صلّی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلّم) فرمود: «صلاح ذات البین افضل من عامة الصلاة و الصیام؛(توضیح اینگونه مباحث در «اخلاق خانواده» اثر دیگر مؤلف است.) [۲۶]
شعیری، محمد بن محمد، مجموعة الاخبار، ص۸۴.
اصلاح و آشتی میان مردم برقرار نمودن، از یکسال نماز و روزه گرفتن بالاتر است.»۳.۱۳ - خمساز جمله عبادات مسلّم اسلامی؛ که جنبه‌ی مالی و مادی دارد پرداخت «خمس» است، که به منظور تامین زندگی نیازمندان و تهیدستان واجب گردیده است، درباره‌ی خمس فقط یک آیه در قرآن کریم وجود دارد، که می‌فرماید: «وَ اعْلَمُوا اَنَّما غَنِمْتُمْ مِنْ شَیْ‌ءٍ فَاَنَّ لِلَّهِ خُمُسَهُ؛ بدانید که مطلب این است: آنچه دارائی و استفاده ذخیره و پس‌انداز می‌کنید؛ یک پنجم آن سهم خدا، رسول، ذی‌القربی، (ذراری نیازمند و تهیدست پیامبر) یتیمان، مساکین و ابن‌السبیل است.» رسول خدا (صلّی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلّم) در مورد کیفر دنیائی افرادی که از زیر بار پرداخت خمس شانه خالی می‌کنند فرمود: «من منع ماله من الاخیار اختیاراً صرف الله ماله الی الاشرار اضطراراً. کسی‌که از روی اختیار، از پرداخت مال خویش به نیکان نیازمند خودداری نماید، مال و ثروت او ناچار قسمت اشرار و نااهلان می‌گردد!» ۳.۱۴ - زکاتدربارهی این عبادت مالی و اجتماعی نیز در قرآن ۳۲ آیه وجود دارد؛ و رسول خدا (صلّی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلّم) هم درباره‌ی وجوب و اهمیت آن فرمود: «من صلی و لم یزک لم تقبل منه صلاة؛ [۲۹]
شعیری، محمد بن محمد، مجموعة الاخبار، ص۵.
[۳۰]
شعیری، محمد بن محمد، مجموعة الاخبار، ص۲۰۵.
کسی که نماز بخواند و زکات مال خویش را نپردازد، نماز او مورد قبول واقع نمی‌شود!»۳.۱۵ - پرداخت صدقاتپرداخت صدقات نیز؛ از جمله وظائف مالی هر مسلمانی است، که صرف نظر از اینکه بدین وسیله قسمتی از نیازمندهای زندگی فقراء و تهیدستان تامین می‌گردد، این عمل برای صدقه‌دهنده اجر و پاداش عبادی دارد، و نیز موجب آمرزش گناهان او نیز می‌گردد. امام صادق (علیه‌السّلام) فرمود: «ان صدقة اللیل تطفی غضب الرب و تمحوا الذنوب العظیم و تهون الحساب؛ [۳۱]
شعیری، محمد بن محمد، مجموعة الاخبار، ص۲۰۹-۲۱۱.
صدقه‌دادن در شب به طور پنهانی، خشم خدا را فرو می‌نشاند، و گناهان بزرگ را محو و نابود می‌کند و حساب روز قیامت را آسان می‌گرداند.»۳.۱۶ - انفاقامیرالمؤمنین (علیه‌السّلام) می‌فرماید: «انفقوا مما رزقکم الله، فان المنفق بمنزلة المجاهد فی سبیل الله؛ [۳۲]
شعیری، محمد بن محمد، مجموعة الاخبار، ص۲۱۱.
از آنچه خدا روزی شما قرار داده، انفاق کنید، زیرا مقام انفاق‌کننده مانند، مقام مجاهد در راه خداست!»۳.۱۷ - عفت و پاکدامنیعفت و پاکدامنی نیز که مهمترین جهاد نفسانی، و مؤثّرترین عامل حفظ ناموس و حیا و شرافت و نظام انسانی جامعه است، در اخبار و احادیث دینی یکنوع عبادت معرفی شده است: امام صادق (علیه‌السّلام) فرمود: «افضل العبادة عفة البطن الفرج؛ بالاترین و مقدسترین عبادت و اطاعت، پاکدامنی و نگهداری شکم از غذای حرام است.» ۳.۱۸ - آموختن علمآموختن علم و دانش، چه نسبت به خود و چه نسبت به دیگران، در برخی از احادیث دینی، عبادت ممتاز و برگزیده معرفی شده است: پیغمبر اکرم (صلّی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلّم) فرمود: «من تعلم الحدیثین ینفع بهما نفسه، او یعلمهما غیره، فینتفع بهما، کان خیراً له من عبادة ستین سنة. [۳۴]
حسینی عاملی، محمد بن حسن، المواعظ العددیه، ص۴۳.
کسی که دو حدیث بیاموزد، و آنرا مورد استفاده و عمل قرار دهد، یا به دیگری بیاموزد، و مورد استفاده وی قرار گیرد، این عمل برای آموزنده‌ی حدیث، از عبادت شصت سال بالاتر است!»۳.۱۹ - عدالت پیشوادر حدیث آمده: «لیوم من امام عادل؛ افضل من عبادة ستین سنة. [۳۵]
قرضاوی، یوسف، العبادة فی الاسلام، ص۳۲۸.
یک روز که بر پیشوای عادل می‌گذرد، ارزش آن بالاتر است، از شصت سال عبادت!»۴ - اقسام عبادات خدائیطبق سه دسته بندی فوق، قسمتی از آیات و روایات عبادات خدائی را از نظر می‌گذرانیم: ۴.۱ - نمازنماز و چند نمونه عبادتی را که اکنون مورد بررسی قرار می‌دهیم، طبق دسته بندی قبل، قسمت سوم عبادات است، یعنی عباداتی که جنبه‌ی معنوی و خدائی آن باید از عبادات دیگر بیشتر باشد. درباره‌ی نماز در قرآن کریم، حدود ۱۰۵ آیه وجود دارد، و در روایات دینی هم به عنوان «ستون دین» و «اولین مورد سؤال و مؤاخذه‌ی روز قیامت» معرفی شده است. امام صادق (علیه‌السّلام) هم می‌فرماید: «احب الاعمال الی الله الصلاة، و هی آخر وصایا الانبیاءِ. [۳۶]
شعیری، محمد بن محمد، مجموعة الاخبار، ص۲۲۱.
محبوب‌ترین اعمال عبادی در پیشگاه خداوند نماز است، و آخرین چیزی را که هر پیامبری درباره‌ی آن وصیّت و سفارش می‌نمود نماز است.»۴.۲ - به یاد خدا بودندر آیات و روایات زیادی یکی از وظائف سنگین و ارزنده‌ی انسان؛ ذکر و به یاد خدا بودن معرفی شده است. خداوند در قرآن کریم می‌فرماید: «فَاذْکُرُونِی اَذْکُرْکُمْ؛ پیوسته به یاد من باشید، تا منهم شما را به یاد داشته باشم، و به حال خود وانگذارم.» امام صادق (علیه‌السّلام) در بیان دیگر، در جواب کسی که سؤال کرد: من اکرم الخلق علی الله.؟ گرامیترین افراد در پیشگاه خدا کیست؟ حضرت فرمود:«اکثرهم ذکراً لله و اعملهم بطاعته؛ [۳۸]
طبرسی، علی بن حسن، مشکاة الانوار، ص۵۴.
کسی‌که از همه بیشتر به یاد خدا بوده، و به عبادت و اطاعت حق از دیگران آگاه‌تر باشد.»۴.۳ - دعادعا نیز از وظائف و تکالیف عبادی به شمار آمده، و حتی خدای مهربان در قرآن کریم افراد را به دعا کردن دعوت نموده است و با افرادی که از این عبادت بزرگ سرباز می‌زنند و گردنکشی می‌کنند، وعده‌ی جهنم داده است: «ادْعُونِی اَسْتَجِبْ لَکُمْ اِنَّ الَّذِینَ یَسْتَکْبِرُونَ عَنْ عِبادَتِی سَیَدْخُلُونَ جَهَنَّمَ داخِرِینَ؛ مرا بخوانید، تا شما را استجابت کنم، آنهائیکه از دعا و عبادت من تکبر ورزند و سرکشی کنند، به زودی داخل جهنم می‌شوند.» امام صادق (علیه‌السّلام) فرمود: «افضل العبادة الدعاء؛ [۴۰]
طبرسی، علی بن حسن، مشکاة الانوار، ص۵۴.
دعا بالاترین عبادت است.»۴.۴ - تفکر در اسرار آفرینشغیر از اینکه، در قرآن کریم ۱۸ بار از تفکر، و مغز و اندیشه را به کار‌انداختن، سخن به میان آمده؛ در روایات هم به طور کلی و مخصوصاً تفکر در اسرار و آثار نظام آفرینش، که نتیجه‌ی آن ایمان و معرفت پروردگار می‌گردد.امام رضا (علیه‌السّلام) فرمود: «لیس العبادة کثرة الصیام و الصلاة انما العبادة؛ کثرة التفکر فی امر الله. [۴۱]
کلینی، محمد بن یعقوب، کافی، ج۲، ص۵۵.
عبادت و اطاعت به روزه و نماز زیاد نیست؛ بلکه عبادت، تفکر و‌اندیشه در کار خدا و اسرار و آثار نظام آفرینش اوست.»آری، یکی از امتیازات انسان بر سایر موجودات داشتن قدرت تفکّر است، و تفکّر نیز دارای چنین ارزش و عظمتی است، و چنین نتایج و آثار درخشانی هم به بار می‌آورد؛ و بی‌جهت نیست که پیغمبر اکرم (صلّی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلّم) می‌فرمود: «و کان اکثر عبادة ابیذر التفکر؛ [۴۲]
مشکینی، علی، قصار الجمل، ج۲، ص۱۱۸.
پیوسته، بیشتر عبادت و اطاعت ابیذر را تفکر و‌اندیشه تشکیل می‌داد.»۵ - پانویس
۶ - منبعسایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «اقسام عبادات»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۵/۹/۲۰. رده‌های این صفحه : اخلاق اسلامی | اعتکاف | امر به معروف و نهی از منکر | انفاق | حج | دعا | روزه | عبادات | فقه | مقالات اندیشه قم | نماز
|