زمان تقریبی مطالعه: 19 دقیقه
 

اقسام عبادات





اقسام عبادات، عبارتند از: عبادات فردی، مانند: روزه، حج و اعتکاف. ۲: عبادات اجتماعی، مانند: جهاد، امر به معروف و نهی از منکر توّلی و تبرّی و صلح. ۳: عبادات خدائی، مانند: نماز، مناجات، ذکر.

فهرست مندرجات

۱ - توصیف اجمالی اقسام عبادات
       ۱.۱ - عبادات فردی
       ۱.۲ - عبادات اجتماعی
       ۱.۳ - عبادات خدائی
۲ - اقسام عبادات فردی
       ۲.۱ - روزه
       ۲.۲ - اعتکاف
       ۲.۳ - حجّ
       ۲.۴ - علم و دانش
       ۲.۵ - تامین معاش
       ۲.۶ - انتظار فرج
       ۲.۷ - نیت پاک
۳ - اقسام عبادات اجتماعی
       ۳.۱ - نبرد و فداکاری
       ۳.۲ - امر بمعروف و نهی از منکر
       ۳.۳ - دفاع از حقوق مسلمانان
       ۳.۴ - کمک به نیازمندان
       ۳.۵ - احسان به پدر و مادر
       ۳.۶ - خانه داری
       ۳.۷ - پیمان زنا شوئی
       ۳.۸ - مجالست باعالم
       ۳.۹ - تولِّی و تَبَّری
       ۳.۱۰ - نگاه برادرانه
       ۳.۱۱ - هدایت و ارشاد
       ۳.۱۲ - اصلاح بین مردم
       ۳.۱۳ - خمس
       ۳.۱۴ - زکات
       ۳.۱۵ - پرداخت صدقات
       ۳.۱۶ - انفاق
       ۳.۱۷ - عفت و پاکدامنی
       ۳.۱۸ - آموختن علم
       ۳.۱۹ - عدالت پیشوا
۴ - اقسام عبادات خدائی
       ۴.۱ - نماز
       ۴.۲ - به یاد خدا بودن
       ۴.۳ - دعا
       ۴.۴ - تفکر در اسرار آفرینش
۵ - پانویس
۶ - منبع

۱ - توصیف اجمالی اقسام عبادات



اعمال و رفتاری که از انسان صادر شود، چنانچه بر اساس انگیزه‌ای الهی و نیّت بندگی و اطاعت و تقرّب به پروردگار باشد، عبادت محسوب می‌گردد، روی این زمینه، عبادات در اسلام وسعت و دایره‌ی وسیعی خواهد داشت، که اکنون عبادات را در سه قسمت بطور خلاصه مورد بررسی قرار می‌دهیم:

۱.۱ - عبادات فردی


منظور از این نوع عبادت، اعمال و تکالیفی است، که بر اساس نیّت بندگی و تقرّب صورت می‌گیرد، اما جنبه‌ی فردی دارد، و منافع آن نیز بیشتر و در درجه‌ی اول متوجه خود شخص می‌گردد، مانند: روزه، اعتکاف، حج، تحصیل علم، کسب معاش، انتظار فرج، و نیت پاک.

۱.۲ - عبادات اجتماعی


این نوع عبادات شامل سلسله اعمال و وظایفی می‌شود؛ که در درجه‌ی اول منافع و آثار آن متوجه‌ی افراد اجتماع می‌گردد، و این دسته اعمال را باز بدو دسته‌ی وظائف جسمی و بدنی؛ و تکالیف مادّی و مالی می‌توان تقسیم نمود:
دسته‌ی اول، وظائف واعمالیست که مربوط بجسم و فعالیت بدنی انسان است، مانند: جهاد، امر به معروف و نهی از منکر، همکاری درکارهای اجتماعی؛ دفاع از حقوق جامعه، رعایت حقوق پدر و مادر و همسایه و استاد، توّلی و تبرّی، صلح و سازش بین افراد، و خانه‌داری زن، و دسته‌ی دوم؛ کارهائی که مربوط بصرف مال و ثروت است، مانند پرداخت خمس؛ زکات؛ انفاق؛ صدقات؛ و سایر حقوق مالی.

۱.۳ - عبادات خدائی


اگر چه این دسته عبادات، با احکام دو دسته‌ی قبل چندان تفاوتی ندارد؛ و معمولا وظائف خدائی و مردمی انسان درهم آمیخته است؛ اما در عین حال در درجه‌ی اول؛ جهت معنوی و بندگی آن بیشتر مورد توجه است، تا آثار و جهات فردی و اجتماعی آن، مانند: نماز، مناجات، ذکر، دعا،شناخت صفات خدا، تفکّر در نظام خلقت، و آشنائی با اسرار و حکمت‌های پروردگار.

۲ - اقسام عبادات فردی



اکنون طبق سه دسته بندی فوق، قسمتی از آیات و روایات عبادات فردی را از نظر می‌گذرانیم:

۲.۱ - روزه


درباره‌ی روزه و احکام و شرایط آن در قرآن کریم ۱۳ آیه وجود دارد، که یکی از آن آیات چنین است:
«کُتِبَ عَلَیْکُمُ الصِّیامُ کَما کُتِبَ عَلَی الَّذِینَ مِنْ قَبْلِکُمْ لَعَلَّکُمْ تَتَّقُونَ؛حکم روزه برای شما مقرّر و نوشته شد، همچنانکه این حکم برای امم قبل از شما هم نوشته شده بود.»

۲.۲ - اعتکاف


اعتکاف یک عبادت اسلامی است، که طبق شرائطی؛ مانند: سه روز توقّف در مسجد با روزه گرفتن؛ و خودداری از معاشرت‌های جنسی، باید انجام گیرد، گاهی هم پیامبر (صلّی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلّم) بعنوان اِعتکاف ده روز در مسجد می‌ماند و در حال عبادت و مناجات بسر می‌برد و می‌فرمود: «اعتکاف عشر فی شهر رمضان تعدل حجتین و عمرتین. ده روز اعتکاف در ماه رمضان مساوی است با دو حجّ و دو عمره

۲.۳ - حجّ


پیرامون عمل حج و شرائط و دستورات آن؛ در قرآن ۲۲ آیه وجود دارد، که یکی از آن آیات چنین است: «وَ اَذِّنْ فِی النَّاسِ بِالْحَجِّ یَاْتُوکَ رِجالاً وَ عَلی کُلِّ ضامِرٍ یَاْتِینَ مِنْ کُلِّ فَجٍّ عَمِیقٍ؛ ای ابراهیم! اعلام حجّ کن، تا مردم پیاده و سوار؛ از هر نقطه‌ای دور دست بسوی تو آیند، و به اعمال حجّ و منافع آن دست یابند.»

۲.۴ - علم و دانش


علم و دانش آموختن نیز، از عبادات مسلّم و چشمگیر اسلامی است، و به‌منظور ارزش و اهمیت این عبادت، از مادّه‌ی علم و مشتقّات آن، در قرآن کریم ۸۵۵ مرتبه سخن به‌میان آمده است. پیغمبر (صلّی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلّم) در بیان دیگر می‌فرماید: «فضل العلم احب الیّ من فضل العبادة. برتری و امتیاز علم در نزد من از ارزش و برتری عبادت بیشتر است.»

۲.۵ - تامین معاش


تامین معاش، و تحصیل نیازمندیهای یک زندگی شرافتمندانه و اسلامی، از وظائف و عبادات یک فرد مسلمان به‌شمار آمده است. پیغمبر (صلّی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلّم) فرمود: العبادة سبعة اجزاء، افضلها طلب الحلال. عبادت هفت قسمت است، که پرفضیلت‌ترین قسمت آن، بدست آوردن مال و دارائی حلال است.

۲.۶ - انتظار فرج


انتظار فرج و ظهور امام غائب (علیه‌السّلام) و خود را ساختن و برای آمدن امام آماده گشتن و چشم براه تشکیل یک حکومت عادل دوختن نیز از جمله عبادات فردی اسلامی است.
علی (علیه‌السّلام) فرمود: «افضل العبادة، الصبر و الصمت، و انتظار فرج.
[۷] ابن شعبه حرانی، حسن بن علی، تحف العقول، ص۱۴۲.
بالاترین عبادت، صبر در جای خود، و سکوت بمورد، و انتظار فرج است.»

۲.۷ - نیت پاک


نیّت پاک و تصمیم باعمال خیر و انسانی، از جمله عبادات فردی است. شخصی به امام صادق (علیه‌السّلام) عرض کرد: قربانت گردم، عبادت چیست؟ امام فرمود: «حسن النیة بالطاعة؛ نیت پاک داشتن و تصمیم بر اطاعت، عبادت است.»

۳ - اقسام عبادات اجتماعی



طبق سه دسته بندی فوق، قسمتی از آیات و روایات عبادات اجتماعی را از نظر می‌گذرانیم:

۳.۱ - نبرد و فداکاری


در قرآن کریم، در مورد نبرد و فداکاری در راه احیای هدفهای اسلامی ۳۲ آیه وارد شده است؛ و جهاد و فداکاری را بهترین و مؤثرترین عبادت اجتماعی اسلام می‌توان دانست.
پیامبر اکرم (صلّی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلّم) فرمود: «صبر المسلم فی بعض مواطن الجهاد یوماً واحداً، خیر له من عبادة اربعین سنة.
[۹] جزیری، عبدالرحمن بن محمد، الفقه، کتاب الجهاد، ص۱۶.
استقامت و پایداری یک روز مسلمان، در بعضی از جبهه‌های جهاد، برای او بهتر و بالاتر از چهل سال عبادت است.»
در بیان دیگر فرمود: لضربة علی (علیه‌السّلام) عمرُ بن عَبْدِوَدّ، افضل من عبادة الثقلین
[۱۰] کاشانی، ملافتح‌ الله، تفسیر منهج الصادقین، ج۷، ص۲۹۳.
ضربه‌ی شمشیر علی (علیه‌السّلام) در جنگ احزاب بر «عمرو بن عبدود» که قدرتمندترین پیشوای کفر و اِلحاد، و دشمن‌ترین شخص ضد اسلام و قرآن بود، از عبادت جنّ و انس بالاتر است! باز فرمود: ‌ای علی! ترا بشارت می‌دهم که اگر عمل امروز ترا (قتل عمرو بن عبدود) با تمام اعمال امت محمد (صلّی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلّم) مقایسه کنند؛ عمل تو برتری خواهد داشت!
[۱۱] کاشانی، ملافتح‌ الله، تفسیر منهج الصادقین، ج۷، ص۲۹۳.


۳.۲ - امر بمعروف و نهی از منکر


این دو تکلیف، سنگین، از عبادات بزرگ اسلامی است، و عظمت و آثار درخشان آنرا قرآن کریم در ۹ آیه بیان می‌دارد، و امام باقر (علیه‌السّلام) هم درباره‌ی فضیلت و قِداست این دو عبادت بزرگ می‌فرماید: «سبیل الانبیاء و منهاج الصالحین، فریضه عظیمة تقام الفرائض، و تؤمن المذاهب؛ و تحل المکاسب؛ و ترد المظالم، و تعمر الارض. امر به معروف و نهی از منکر، راه و رسم انبیاء، روش صالحان و شایستگان، فریضه و عبادت بزرگی است، که در سایه‌ی آن واجبات دیگر برقرار می‌شود، افکار و عقائد محفوظ می‌ماند، کسب و تجارت بر اساس مشروع و حلال قرار می‌گیرد، حقوق افراد مظلوم به آنها برمی‌گردد، و سر انجام پهنه‌ی زمین و محیط جامعه به عمران و پیشرفت می‌گراید.»

۳.۳ - دفاع از حقوق مسلمانان


از نظر اسلام، اهل ایمان و مسلمانان برادر همدیگر محسوب می‌شوند. قرآن می‌فرماید: «اِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ اِخْوَةٌ»
و امام صادق (علیه‌السّلام) نیز فرمود: «المسلم اخ المسلم. اهل ایمان برادر یکدیگر، و مسلمانان نیز برادر همدیگرند.» و چون افراد نسبت به‌ همدیگر برادرند و تمام جوامع اسلامی هم جامعه‌ی واحدی است، در نتیجه تمام افراد هم مسئولیت دارند، از حقوق افراد دیگر که در واقع برادر آنها حساب می‌شوند، دفاع کنند، و اگر ضربه و لطمه‌ای بر پیگر فرد یا جامعه‌ای وارد شود آنرا رفع نمایند، و اگر از این وظیفه‌ی سنگین شانه خالی کردند، و بناله‌های مظلومان و ستمدیدگان ترتیب اثری ندادند، چنین افرادی مسلمان واقعی و راستین نخواهند بود!
پیغمبر اکرم (صلّی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلّم) فرمود: «من سمع مسلماً ینادی یا للمسلمین، فلم یجبه فلیس بمسلم.»

۳.۴ - کمک به نیازمندان


کمک بنیازمندان و محتاجان جامعه نیز؛ از وظائف حتمی و عبادات چشمگیر اسلامی قرار گرفته است. پیامبر عالیقدر فرمود: «من مشی فی عون اخیه و منفعته، فله ثواب المجاهدین فی سبیل الله.»

۳.۵ - احسان به پدر و مادر


در قرآن کریم پس از آنکه وظیفه‌ی عبادی انسان در برابر خدا بیان می‌گردد، بدنبال آن احسان و خدمت به پدر و مادر بعنوان، یک تکلیف مسلّم و مقدس می‌آید؛ و می‌فرماید: «لاَ تَعْبُدُوا اِلاَّ اِیَّاهُ وَ بِالْوالِدَیْنِ اِحْساناً؛ جز برای خدا عبادت نکنید، و به پدر و مادر احسان و نیکی نمائید.»
این آیه، خدمت به پدر و مادر را که، واسطه‌ی خلقت او بوده‌اند یکنوع وظیفه‌ی واجب و عبادت و اطاعت معرفی می‌نماید، و حتی رسول اکرم (صلّی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلّم) نگاه محبت‌آمیز و عطوفانه‌ی اولاد را به پدر و مادر یکنوع عبادت می‌شمارد و می‌فرماید: «نظر الولد الی والدیه حُباً لهما عبادة؛ نگاه فرزند به پدر و مادر، در صورتی‌که از روی محبت و مودّت باشد؛ عبادت است.»

۳.۶ - خانه داری


صرف نظر از اینکه در خانواده؛ مرد در برابر همسر خویش وظائف سنگینی دارد؛ و می‌بایست همانطور که رسول خدا (صلّی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلّم) فرمود: «برای افراد خانواده‌اش از هر جهت منشاء فضائل و خوبی‌ها و مهربانی‌ها باشد.»
[۱۹] شیخ حرعاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعه، ج۱۴، ص۱۲۲.
زن نیز در مورد، خانه‌داری و شوهرداری، موظّف است، نهایت سعی و کوشش خود را به کار ببرد، و شوهر داری زن در خانه یک‌نوع جهاد و فداکاری به حساب آمده است:
امام موسی بن جعفر (علیه‌السّلام) فرمود: «جهاد المرئة حسن التّبعل؛ جهاد زن اینست که در خانواده به طور شایسته شوهر داری نماید.»

۳.۷ - پیمان زنا شوئی


پیوند زناشوئی و خلقت زن برای مرد در قرآن کریم، از نشانه‌های قدرت پروردگار عالم به حساب آمده، و نیز «مِیثاقِ غلیظ» یعنی پیمان محکم و استوار محسوب گردیده است. پیغمبر اکرم (صلّی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلّم) نیز می‌فرماید: «من احب ان یتبع سنّتی، فان من سنّتی التزویج. هر کس دوست دارد از سنّت من متابعت کند، یکی از روشهای من ازدواج و پیمان زنا شوئی است.»

۳.۸ - مجالست باعالم


بمنظور تجلیل از مقام علم و دانش، و به خاطر اینکه بدین وسیله پیوند و معاشرت افراد جامعه با علم و عالم بیشترگردد، پیامبر اسلام فرموده است: النظر الی العالم عبادة.
[۲۲] پاک‌ نیا، عبدالکریم، حقوق والدین، ص۱۸.
نگاه به عالم عبادت است.

۳.۹ - تولِّی و تَبَّری


تولِی و تبَری نیز دو رکن از ارکان و فروع دین، دو چهره از چهره‌های درخشان عبادات اسلامی است، تولی یعنی محبت و مودت و پیروی خدا و رسول و پیشوایان شایسته را داشتن، تبری یعنی از گناه و گناهکاران بیزار و کناره گیر بودن.
از نظر پیشوایان اسلام، یکی از معیارهای شناخت خیر و شرّ بودن انسان اینست که اهل اطاعت و عبادت و افراد صالح و شایسته را قلباً دوست بدارد، و از بدان و معصیت کاران بیزار و متنفّر باشد.
امام صادق (علیه‌السّلام) فرمود: «اذا اردت ان تعلم ان فیک خیراً فانظر الی قلبک فان کان یحب اهل طاعة الله و یبغض اهل معصیته، ففیک خیر و الله یحبک، و ان کان یبغض اهل طاعة الله و یحب اهل معصیته فلیس فیک خیر و الله یبغضک، و المرء مع من احب.
اگر می‌خواهی بدانی که آیا در وجود تو خیر و صلاحی هست یا نه؟ به قلب خویش مراجعه کن، اگر بندگان و اطاعت کنندگان خدا را دوست داری و از گنهکاران و معصیت‌کاران بیزاری، بدان که در تو خیر و شایستگی وجود دارد، و خدای عالم نیز ترا دوست دارد.اما اگر با افراد نافرمان و گنهکار دوست و مهربان؛ و با نیکان و بندگان خدا دشمن و خشمناک هستی، در تو هیچ خیر و فضیلتی وجود ندارد، خدا هم از تو خشمناک و بیزار است، و انسان هم با کسی محسوب می‌شود که او را دوست دارد، و با او در کارها موافق است.»

۳.۱۰ - نگاه برادرانه


اگر مسلمانی نسبت به برادر مسلمان خود، مودّت و محبت داشته باشد، و حتی نگاهی هم که به صورت برادر مسلمانش می‌اندازد، از روی صفا و صمیّمیت باشد؛ و جنبه‌ی معنوی و الهی داشته باشد، یک نوع عبادت و اطاعت محسوب می‌شود:
پیغمبر اکرم (صلّی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلّم) فرمود: «و النظر الی الاخ مودة فی الله عزوجل، عبادة.
[۲۴] پاک‌ نیا، عبدالکریم، حقوق والدین، ص۱۸.
نگاه به برادر مسلمان؛ از روی مودّتی که به خاطر خدا باشد؛ عبادت است.»

۳.۱۱ - هدایت و ارشاد


هدایت و ارشاد دیگران نیز؛ یکی از وظائف واجب و حتمی هر مسلمان است، و حتی از نظر اسلام، هدایت و ارشاد یک نفر از وَرطه‌ی گمراهی و انحراف؛ زنده‌کردن و حیات بخشیدن او شناخته شده، و هدایت فرد هم، اِرشاد و اِصلاح یک جامعه معرفی گردیده است.
رسول اکرم (صلّی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلّم) می‌فرماید: «یا علی! لئن یهدی الله بک رجلاً، افضل من عبادة الثقلین. ‌ای علی! اگر خداوند به وسیله‌ی تو یک نفر را هدایت کند، ارزش این عمل از عبادت جن و انس بالاتر است.»

۳.۱۲ - اصلاح بین مردم


همه می‌دانیم روح اسلام از خشم و کینه‌توزی؛ تفرقه و پراکندگی قهر و دوری؛ و نفاق و اختلافات سخت بیزار است، و در مقابل اتحاد و دوستی، صفا و صمیمیت و صلح و آشتی را یک وظیفه‌ی انسانی و حتی یک نوع عبادت می‌داند.
پیامبر اسلام (صلّی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلّم) فرمود: «صلاح ذات البین افضل من عامة الصلاة و الصیام؛(توضیح اینگونه مباحث در «اخلاق خانواده» اثر دیگر مؤلف است.)
[۲۶] شعیری، محمد بن محمد، مجموعة الاخبار، ص۸۴.
اصلاح و آشتی میان مردم برقرار نمودن، از یکسال نماز و روزه گرفتن بالاتر است.»

۳.۱۳ - خمس


از جمله عبادات مسلّم اسلامی؛ که جنبه‌ی مالی و مادی دارد پرداخت «خمس» است، که به منظور تامین زندگی نیازمندان و تهیدستان واجب گردیده است، درباره‌ی خمس فقط یک آیه در قرآن کریم وجود دارد، که می‌فرماید: «وَ اعْلَمُوا اَنَّما غَنِمْتُمْ مِنْ شَیْ‌ءٍ فَاَنَّ لِلَّهِ خُمُسَهُ؛ بدانید که مطلب این است: آنچه دارائی و استفاده ذخیره و پس‌انداز می‌کنید؛ یک پنجم آن سهم خدا، رسول، ذی‌القربی، (ذراری نیازمند و تهیدست پیامبر) یتیمان، مساکین و ابن‌السبیل است.»
رسول خدا (صلّی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلّم) در مورد کیفر دنیائی افرادی که از زیر بار پرداخت خمس شانه خالی می‌کنند فرمود: «من منع ماله من الاخیار اختیاراً صرف الله ماله الی الاشرار اضطراراً. کسی‌که از روی اختیار، از پرداخت مال خویش به نیکان نیازمند خودداری نماید، مال و ثروت او ناچار قسمت اشرار و نااهلان می‌گردد!»

۳.۱۴ - زکات


درباره‌ی این عبادت مالی و اجتماعی نیز در قرآن ۳۲ آیه وجود دارد؛ و رسول خدا (صلّی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلّم) هم درباره‌ی وجوب و اهمیت آن فرمود: «من صلی و لم یزک لم تقبل منه صلاة؛
[۲۹] شعیری، محمد بن محمد، مجموعة الاخبار، ص۵.
[۳۰] شعیری، محمد بن محمد، مجموعة الاخبار، ص۲۰۵.
کسی که نماز بخواند و زکات مال خویش را نپردازد، نماز او مورد قبول واقع نمی‌شود!»

۳.۱۵ - پرداخت صدقات


پرداخت صدقات نیز؛ از جمله وظائف مالی هر مسلمانی است، که صرف نظر از اینکه بدین وسیله قسمتی از نیازمندهای زندگی فقراء و تهیدستان تامین می‌گردد، این عمل برای صدقه‌دهنده اجر و پاداش عبادی دارد، و نیز موجب آمرزش گناهان او نیز می‌گردد.
امام صادق (علیه‌السّلام) فرمود: «ان صدقة اللیل تطفی غضب الرب و تمحوا الذنوب العظیم و تهون الحساب؛
[۳۱] شعیری، محمد بن محمد، مجموعة الاخبار، ص۲۰۹-۲۱۱.
صدقه‌دادن در شب به طور پنهانی، خشم خدا را فرو می‌نشاند، و گناهان بزرگ را محو و نابود می‌کند و حساب روز قیامت را آسان می‌گرداند.»

۳.۱۶ - انفاق


امیرالمؤمنین (علیه‌السّلام) می‌فرماید: «انفقوا مما رزقکم الله، فان المنفق بمنزلة المجاهد فی سبیل الله؛
[۳۲] شعیری، محمد بن محمد، مجموعة الاخبار، ص۲۱۱.
از آنچه خدا روزی شما قرار داده، انفاق کنید، زیرا مقام انفاق‌کننده مانند، مقام مجاهد در راه خداست!»

۳.۱۷ - عفت و پاکدامنی


عفت و پاکدامنی نیز که مهمترین جهاد نفسانی، و مؤثّرترین عامل حفظ ناموس و حیا و شرافت و نظام انسانی جامعه است، در اخبار و احادیث دینی یک‌نوع عبادت معرفی شده است:
امام صادق (علیه‌السّلام) فرمود: «افضل العبادة عفة البطن الفرج؛ بالاترین و مقدسترین عبادت و اطاعت، پاکدامنی و نگهداری شکم از غذای حرام است.»

۳.۱۸ - آموختن علم


آموختن علم و دانش، چه نسبت به خود و چه نسبت به دیگران، در برخی از احادیث دینی، عبادت ممتاز و برگزیده معرفی شده است:
پیغمبر اکرم (صلّی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلّم) فرمود: «من تعلم الحدیثین ینفع بهما نفسه، او یعلمهما غیره، فینتفع بهما، کان خیراً له من عبادة ستین سنة.
[۳۴] حسینی عاملی، محمد بن حسن، المواعظ العددیه، ص۴۳.
کسی که دو حدیث بیاموزد، و آنرا مورد استفاده و عمل قرار دهد، یا به دیگری بیاموزد، و مورد استفاده وی قرار گیرد، این عمل برای آموزنده‌ی حدیث، از عبادت شصت سال بالاتر است!»

۳.۱۹ - عدالت پیشوا


در حدیث آمده: «لیوم من امام عادل؛ افضل من عبادة ستین سنة.
[۳۵] قرضاوی، یوسف، العبادة فی الاسلام، ص۳۲۸.
یک روز که بر پیشوای عادل می‌گذرد، ارزش آن بالاتر است، از شصت سال عبادت!»

۴ - اقسام عبادات خدائی



طبق سه دسته بندی فوق، قسمتی از آیات و روایات عبادات خدائی را از نظر می‌گذرانیم:

۴.۱ - نماز


نماز و چند نمونه عبادتی را که اکنون مورد بررسی قرار می‌دهیم، طبق دسته بندی قبل، قسمت سوم عبادات است، یعنی عباداتی که جنبه‌ی معنوی و خدائی آن باید از عبادات دیگر بیشتر باشد.
درباره‌ی نماز در قرآن کریم، حدود ۱۰۵ آیه وجود دارد، و در روایات دینی هم به عنوان «ستون دین» و «اولین مورد سؤال و مؤاخذه‌ی روز قیامت» معرفی شده است. امام صادق (علیه‌السّلام) هم می‌فرماید: «احب الاعمال الی الله الصلاة، و هی آخر وصایا الانبیاءِ.
[۳۶] شعیری، محمد بن محمد، مجموعة الاخبار، ص۲۲۱.
محبوب‌ترین اعمال عبادی در پیشگاه خداوند نماز است، و آخرین چیزی را که هر پیامبری درباره‌ی آن وصیّت و سفارش می‌نمود نماز است.»

۴.۲ - به یاد خدا بودن


در آیات و روایات زیادی یکی از وظائف سنگین و ارزنده‌ی انسان؛ ذکر و به یاد خدا بودن معرفی شده است.
خداوند در قرآن کریم می‌فرماید: «فَاذْکُرُونِی اَذْکُرْکُمْ؛ پیوسته به یاد من باشید، تا منهم شما را به یاد داشته باشم، و به حال خود وانگذارم.»
امام صادق (علیه‌السّلام) در بیان دیگر، در جواب کسی که سؤال کرد: من اکرم الخلق علی الله.؟ گرامیترین افراد در پیشگاه خدا کیست؟ حضرت فرمود:«اکثرهم ذکراً لله و اعملهم بطاعته؛
[۳۸] طبرسی، علی بن حسن، مشکاة الانوار، ص۵۴.
کسی‌که از همه بیشتر به یاد خدا بوده، و به عبادت و اطاعت حق از دیگران آگاه‌تر باشد.»

۴.۳ - دعا


دعا نیز از وظائف و تکالیف عبادی به شمار آمده، و حتی خدای مهربان در قرآن کریم افراد را به دعا کردن دعوت نموده است و با افرادی که از این عبادت بزرگ سرباز می‌زنند و گردنکشی می‌کنند، وعده‌ی جهنم داده است: «ادْعُونِی اَسْتَجِبْ لَکُمْ اِنَّ الَّذِینَ یَسْتَکْبِرُونَ عَنْ عِبادَتِی سَیَدْخُلُونَ جَهَنَّمَ داخِرِینَ؛ مرا بخوانید، تا شما را استجابت کنم، آنهائیکه از دعا و عبادت من تکبر ورزند و سرکشی کنند، به زودی داخل جهنم می‌شوند.» امام صادق (علیه‌السّلام) فرمود: «افضل العبادة الدعاء؛
[۴۰] طبرسی، علی بن حسن، مشکاة الانوار، ص۵۴.
دعا بالاترین عبادت است.»

۴.۴ - تفکر در اسرار آفرینش


غیر از اینکه، در قرآن کریم ۱۸ بار از تفکر، و مغز و‌ اندیشه را به کار‌انداختن، سخن به میان آمده؛ در روایات هم به طور کلی و مخصوصاً تفکر در اسرار و آثار نظام آفرینش، که نتیجه‌ی آن ایمان و معرفت پروردگار می‌گردد.امام رضا (علیه‌السّلام) فرمود: «لیس العبادة کثرة الصیام و الصلاة انما العبادة؛ کثرة التفکر فی امر الله.
[۴۱] کلینی، محمد بن یعقوب، کافی، ج۲، ص۵۵.
عبادت و اطاعت به روزه و نماز زیاد نیست؛ بلکه عبادت، تفکر و‌اندیشه در کار خدا و اسرار و آثار نظام آفرینش اوست.»
آری، یکی از امتیازات انسان بر سایر موجودات داشتن قدرت تفکّر است، و تفکّر نیز دارای چنین ارزش و عظمتی است، و چنین نتایج و آثار درخشانی هم به بار می‌آورد؛ و بی‌جهت نیست که پیغمبر اکرم (صلّی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلّم) می‌فرمود: «و کان اکثر عبادة ابیذر التفکر؛
[۴۲] مشکینی، علی، قصار الجمل، ج۲، ص۱۱۸.
پیوسته، بیشتر عبادت و اطاعت ابی‌ذر را تفکر و‌اندیشه تشکیل می‌داد.»

۵ - پانویس


 
۱. بقره/سوره۲، آیه۱۸۳.    
۲. شیخ حرعاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعه، ج۱۰، ص۵۳۴.    
۳. حج/سوره۲۲، آیه۲۷.    
۴. ابن شعبه حرانی، حسن بن علی، تحف العقول، ص۴۱.    
۵. ابن شعبه حرانی، حسن بن علی، تحف العقول، ص۳۷.    
۶. ابن شعبه حرانی، حسن بن علی، تحف العقول، ص۲۰۱.    
۷. ابن شعبه حرانی، حسن بن علی، تحف العقول، ص۱۴۲.
۸. قمی، عباس، سفینة‌البحار، ج۸، ص۳۸۲.    
۹. جزیری، عبدالرحمن بن محمد، الفقه، کتاب الجهاد، ص۱۶.
۱۰. کاشانی، ملافتح‌ الله، تفسیر منهج الصادقین، ج۷، ص۲۹۳.
۱۱. کاشانی، ملافتح‌ الله، تفسیر منهج الصادقین، ج۷، ص۲۹۳.
۱۲. خویی، ابوالقاسم، منهاج الصالحین، ج۱، ص۳۵۰.    
۱۳. حجرات/سوره۴۹، آیه۱۰.    
۱۴. شیخ حرعاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعه، ج۲۶، ص۱۸.    
۱۵. شیخ حرعاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعه، ج۱۵، ص۱۴۱.    
۱۶. شیخ حرعاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعه، ج۱۲، ص۲۸۶.    
۱۷. اسراء/سوره۱۷، آیه۲۳.    
۱۸. ابن شعبه حرانی، حسن بن علی، تحف العقول، ص۴۶.    
۱۹. شیخ حرعاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعه، ج۱۴، ص۱۲۲.
۲۰. شیخ حرعاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعه، ج۱۵، ص۲۳.    
۲۱. شیخ حرعاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعه، ج۲۰، ص۱۸.    
۲۲. پاک‌ نیا، عبدالکریم، حقوق والدین، ص۱۸.
۲۳. شیخ صدوق، محمد بن علی، مصادقة الاخوان، ص۵۰.    
۲۴. پاک‌ نیا، عبدالکریم، حقوق والدین، ص۱۸.
۲۵. قمی، عباس، سفینة البحار، ج۲، ص۵۴۷.    
۲۶. شعیری، محمد بن محمد، مجموعة الاخبار، ص۸۴.
۲۷. انفال/سوره۸، آیه۴۱۹.    
۲۸. شعیری، محمد بن محمد، مجموعة الاخبار، ج۱، ص۱۷۸.    
۲۹. شعیری، محمد بن محمد، مجموعة الاخبار، ص۵.
۳۰. شعیری، محمد بن محمد، مجموعة الاخبار، ص۲۰۵.
۳۱. شعیری، محمد بن محمد، مجموعة الاخبار، ص۲۰۹-۲۱۱.
۳۲. شعیری، محمد بن محمد، مجموعة الاخبار، ص۲۱۱.
۳۳. ابن شعبه حرانی، حسن بن علی، تحف العقول، ص۲۹۶.    
۳۴. حسینی عاملی، محمد بن حسن، المواعظ العددیه، ص۴۳.
۳۵. قرضاوی، یوسف، العبادة فی الاسلام، ص۳۲۸.
۳۶. شعیری، محمد بن محمد، مجموعة الاخبار، ص۲۲۱.
۳۷. بقره/سوره۲، آیه۱۵۲.    
۳۸. طبرسی، علی بن حسن، مشکاة الانوار، ص۵۴.
۳۹. غافر/سوره۴۰، آیه۶۰.    
۴۰. طبرسی، علی بن حسن، مشکاة الانوار، ص۵۴.
۴۱. کلینی، محمد بن یعقوب، کافی، ج۲، ص۵۵.
۴۲. مشکینی، علی، قصار الجمل، ج۲، ص۱۱۸.


۶ - منبع


سایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «اقسام عبادات»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۵/۹/۲۰.    






آخرین نظرات
کلیه حقوق این تارنما متعلق به فرا دانشنامه ویکی بین است.